Czynnik
|
Proces
|
Objaśnienie
|
Skutki, powstające formy
|
Działalność wiatru
|
deflacja
|
wywiewanie i przemieszczanie drobnego, luźnego materiału skalnego z podłoża
|
misy deflacyjne, ostańce, bruk deflacyjny, próżnie podskorupowe, jamy
|
korazja
|
żłobienie, ścieranie i szlifowanie skał przez ziarenka piasku niesione przez wiatr
|
grzyby, okapy i gzymsy skalne, graniaki, wygłady, żłobki, bruzdy, jardangi
|
akumulacja
|
osadzanie piasku niesionego przez wiatr
|
draa, wydmy, kopce, pagórki, zmarszczki, języki, smugi
|
Procesy mrozowe
|
zamarzanie wody w podłożu
|
zamarzająca woda w podłożu oraz lód w różnych temperaturach zmieniają objętość, powodując zmiany w rzeźbie terenu
|
grunty strukturalne, szczeliny i kliny mrozowe,
|
rozmarzanie lodu w podłożu
|
zmiana objętości wody po rozmarznięciu w podłożu powoduje zmiany w rzeźbie terenu
|
misy. wanny, leje, niecki wytopiskowe, ałłasy
|
detersja |
szlifowanie i rysowanie podłoża przez lód lodowcowy i materiał skalny niesiony przez lodowiec
|
wygłady, mutony (barańce), rygle skalne, rysy, bruzdy, zadziory, drumliny
|
detrakcja
|
odrywanie i wykruszanie z podłoża bloków skalnych i rumoszu skalnego przez płynący lód lodowcowy
|
cyrki, żłoby lodowcowe (doliny U-kształtne), zagłębienia korkowe, bruzdy lodowcowe
|
egzaracja
|
zdzieranie, przesuwanie i fałdowanie materiału skalnego przez czoło lodowca
|
zagłębienia i garby zbudowane ze spiętrzonego materiału
|
akumulacja
|
osadzanie materiału niesionego przez lód lodowcowy
|
moreny: czołowa, boczna, denna, środkowa
|
erozja wód lodowcowych
|
żłobienie, wymywanie materiału podłoża i zboczy dolin przez wody płynące w obrębie lodowca i na jego przedpolu
|
rynny, garnki i kotły polodowcowe, pradołiny
|
akumulacja wód lodowcowych
|
osadzanie materiału niesionego przez wody płynące w obrębie lodowca i na jego przedpolu
|
ozy, kemy, tarasy kemowe, sandry, tarasy sandrowe, stożki glacifłuwialne
|
rozpuszczanie węglanu wapnia i wymywanie go |
woda zawierająca dwutlenek węgla rozpuszcza węglan wapnia ze skal węglanowych, co powoduje zmiany w rzeźbie terenu
|
jaskinie, doliny,
ary,
ostańce: mogoty i humy, żebra, leje, polja,
uwały, ospa, kamenice, żłobki
|
strącanie się węglanu wapnia i osadzanie go
|
węglan wapnia rozpuszczony w wodzie strąca się i osadza w jaskiniach oraz na powierzchni ziemi
|
stalaktyty,
stalagmity,
stalagnaty, trawertyny,
polewy,
perły jaskiniowe
|
uderzenia ciał pochodzenia kosmicznego |
sporadycznie zdarzają się zderzenia ciał kosmicznych (różnej wielkości) z Ziemią, największe nie spalają się w atmosferze, lecz docierają do jej powierzchni
|
kratery meteorytowe
|
działalność człowieka |
przystosowanie środowiska geograficznego do potrzeb człowieka (rolnictwo, górnictwo, przemysł, budownictwo, wypoczynek)
|
tamy, sztuczne jeziora, nasypy ziemne, kanały, rowy, drogi, wyrobiska, tunele, hałdy, tarasy uprawne, wielkie aglomeracje
|
wietrzenie termiczne |
naprzemienne nagrzewanie i stygnięcie powierzchni skał, powodujące ich nierównomierne rozszerzanie
|
łuszczenie skał oraz ich rozpad ziarnisty i blokowy
|
wietrzenie mrozowe
|
rozpad skal na skutek zamarzania i odmarzania wody w szczelinach skalnych
|
rozpad skał na różnej wielkości ziarna i bloki
|
wietrzenie solne
|
krystalizacja soli w szczelinach skalnych (co prowadzi do rozpadu skały) lub na powierzchni skały
|
skorupy, lakiery, wykwity solne: rozpad skał na różnej wielkości ziarna i bloki
|
wietrzenie biogeniczne
|
rozsadzanie skał przez korzenie roślin oraz zwierzęta żyjące w glebie
|
rozpad skał na różnej wielkości ziarna i bloki
|
rozpuszczanie |
rozkład skały w wyniku całkowitego lub częściowego odprowadzenia do roztworu minerałów budujących skałę
|
pokrywa zwietrzelinowa pozbawiona łatwo rozpuszczalnych minerałów
|
utlenianie
|
reakcje chemiczne wolnego tlenu atmosferycznego ze składnikami mineralnymi budującymi skałę
|
zmiany składu chemicznego skał (często przy tym następują zmiany barwy skał)
|
Uwęglanowienie
|
rozpuszczanie lub rozkład skał w wyniku działania wody zawierającej rozpuszczony dwutlenek węgla
|
pokrywa zwietrzelinowa pozbawiona węglanów, krzemianów i glinokrzemianów
|
Hydroliza
|
rozkład skał na składniki kwasowe i zasadowe pod wpływem wody
|
przemiany minerałów, rozpad skał, przechodzenie pewnych pierwiastków do roztworu wodnego
|
odpadanie |
swobodne przemieszczanie się odspojonych fragmentów skał po stromych stokach i ścianach skalnych
|
żleby, stożki piargowe, hałdy usypiskowe
|
obrywanie
|
gwałtowne przemieszczanie w dół soku ogromnych oderwanych mas skalnych
|
blokowiska pod ścianami skalnymi
|
osuwanie
|
ześlizgiwanie się mas skalnych i zwietrzeliny po stromych stokach na skutek przesycenia gruntu wodą
|
osuwiska — nisze osuwiskowe, rynny osuwiskowe, jęzory osuwiskowe, zerwy
|
spływanie
|
przemieszczanie w dół stoku luźnego materiału zwietrzelinowego. najczęściej przesiąkniętego wodą
|
stożki koluwialne, języki i pokrywy koluwialne
|
spełzywanie
|
powolne przemieszczanie w dół stoku o małym nachyleniu luźnego materiału zwietrzelinowego przesiąkniętego wodą
|
haki zboczowe, języki soliflukcyjne. doliny nieckowate (rozłogi)
|
spłukiwanie
|
przemieszczanie w dół stoku luźnego materiału przez wody opadowe i roztopowe
|
doliny nieckowate, wąwozy, rozdoły, żłobki deszczowe (bruzdy), piramidy ziemne
|
abrazja |
rozkruszanie skał przez fale uderzające w brzeg, podcinanie wysokich brzegów, zmywanie osadów z brzegu przez fale
|
klify, nisze abrazyjne. platformy abrazyjne, ostańce
|
akumulacja
|
osadzanie piasku przez fale i prądy morskie na brzegu i w strefie przybrzeżnej
|
plaże, łachy przybrzeżne, lido, kosy, mierzeje, tombolo
|
erozja denna (wgłębna)
|
porywanie przez wodę okruchów skał z dna koryta oraz żłobienie go (pogłębianie) niesionym materiałem (rumowiskiem)
|
doliny wciosowe (V-kształtne), jary, kaniony, wodospady, terasy erozyjne
|
erozja boczna
|
żłobienie i podcinanie zboczy koryta przez płynącą wodę
|
meandry, strome zbocza dolin, starorzecza
|
erozja wsteczna |
wymywanie materiału skalnego z terenów źródliskowych, podcinanie i wymywanie materiału budującego progi skalne
|
leje i nisze źródliskowe, jary, wodospady, cofanie się progów skalnych
|
akumulacja wód lądowych
|
osadzanie materiału niesionego przez rzekę w miejscach, gdzie woda traci siłę nośną, na pograniczu terenów o różnym oporze podłoża dla płynącej wody
|
delty, terasy akumulacyjne, stożki napływowe, mielizny i łachy korytowe, wały przykorytowe, bruk
|